Glavni potencijal Aleksandrovca u svakom slučaju je vinogradarstvo, ali se grad sve više otvara i kroz razne turističke manifestacije, slaveći tako svoje bogato istorijsko nasleđe
Posetiti aleksandrovačku opštinu, a ne videti osunčane brežuljke i amfiteatre zasađene kraljicom – vinovom lozom, i ne priuštiti golemo zadovoljstvo probanja vrhunskih vinskih kapljica, prosto je nemoguće, ističu u lokalnoj opštini. Župa je, kažu, „predodređena za velika dostignuća u vinarstvu i od davnina ova kvalitetna zemlja i blagotvorno sunce pogoduju bavljenju vinogradarstvom“.
Župska berba
Kako i ne bi, ako se zna da vino u Župi živi već više od 3.000 godina. U pisanim dokumentima prvi put se pominje 1196. u Studeničkoj povelji, gde se navodi da je župan Stefan Nemanja manastiru Studenici darovao vinogradarska sela u Župi. Kroz čitav srednji vek tri najveća manastira – Hilandar, Studenica i Žiča, imala su svoje vinograde i podrume vina baš u Župi. I knez Lazar je imao svoje podrume u ovdašnjoj poljani Kruševica.
Vino u Župi vekovima je znak moći, bogatstva, vlasti. Pili su ga, kažu, keltski ratnici, rimski legionari, vizantijski stratezi, srpski župani i carevi, episkopi i arhiepiskopi, turski begovi. Smatra se da je klima u Župi ista kao ona u francuskoj oblasti Bordo.
Upravo zato i ne čudi što je ovde ustanovljen Međunarodni sajam vina, što je jedna od glavnih manifestacija opštine „Župska berba“ – kada poteče vino i sa gradske fontane, a može da se obiđe i Muzej vinarstva i vinogradarstva. Ujedno, ovo je jedan od glavnih potencijala opštine.
Župsko vinogorje nalazi se u zapadnom delu Srbije, dok su vinogradi rasprostranjeni na oko 3.000 hektara, od kojih je 50 hektara podignuto u poslednje dve godine. Aleksandrovac i okolina gaje, između ostalih, tamjaniku i prokupac, najstarije autentične sorte grožđa u Srbiji. Ovu tradiciju vina obnavlja pedesetak proizvođača, koji svoja vina iznose na festival koji se odvija tokom berbe. Tokom tri dana festivala na gradskom trgu neprestano teče mlado vino iz župskih podruma. „Župska berba“ se održava svakog septembra još od 1963. godine i meštani kažu da predstavlja najpoznatiju privredno-turističku manifestaciju ovog dela Srbije. Svake godine dođe hiljade gostiju da upozna čuveno vino i zahvati svoj vrč u Fontani, koja je, kažu, „jedinstvena u svetu“. Uz Fontanu, u samom centru grada, protežu se i tezge lokalnih vinara, proizvođača hrane, suvenira, tradicionalnih predmeta.
Staro ime – Kožetin
Aleksandrovac je dobio ime ukazom kralja Milana 1882. godine, a na zahtev stanovnika Kožetina, kako se ranije zvalo naselje. Legenda kaže da je ovde nekada postojala crkva prekrivena kožom. Tako je naselje i dobilo ime. Prema popisu iz 2011, u opštini živi 28.558
stanovnika.
Jak turistički potencijal
Ono što predstavlja turističku atrakciju Aleksandrovca jesu i specifične poljane. To su grupe vinogradarskih naselja, koja su u tom obliku očuvana još samo u Župi, ako se ne računaju slične pivnice u nekoliko sela u Negotinskoj krajini. Naziv „poljane“, umesto pivnica, pimnica ili vinica, potiče odatle što su ove podignute u atarima izvan sela, koje narod naziva „poljem“. Poljane u Župi su veoma stara naselja ruralne arhitekture, koje su podizali vinogradari i zemljoradnici. Do danas su očuvana 24 ovakva naselja, koja opuste kada se berba završi.
Čitava oblast opštine predstavlja jak turistički potencijal, pa se u Aleksandrovcu slave i klasična muzika i viteštvo, i to putem Međunarodnog festivala „KozArt“ i manifestacije „Koznik, grad vitezova“. „KozArt“ se održava od 2008. godine uz moto „Muzika-vino-priroda“ i meštani kažu da je ovaj letnji festival jedini te vrste u Srbiji, odnosno jedini festival klasične muzike na prostoru bivše Jugoslavije, koji zbližava decu sa posebnim potrebama sa decom Aleksandrovca i čitavog regiona. Manifestacija vitezova održava se u srednjevokovnom gradu Kozniku na oko 15 kilometara od grada. Kompletna scenografija sa vladarskom dvoranom, zanatskim radionicama, štalama, tremovima, velikim brojem barjaka, zastava, štitova, glumaca i volontera u srednjovekovnim kostimima, posetioce vraćaju u srpski srednji vek.
Šta je „Župa“
Pod pojmom „župa“ najčešće se podrazumeva blago zatalasana kotlina sa nadmorskom visinom od 250 do 700 metara. Nakon povlačenja Panonskog mora, koje se ovde uvlačilo u obliku zaliva, rečni tokovi izgradili su današnji reljef, oblikujući bezbroj brežuljaka i dolina.
Srednjovekovna zdanja
Zapravo, srednjovekovni grad Koznik spada među nekoliko najočuvanijih utvrđenja ovog tipa u Srbiji, tvrde u lokalnoj Turističkoj organizaciji. Grad je u ruševinama, ali je na osnovu naučnih analiza moguće utvrditi kako je izgledao u 14. veku. Pretpostavlja se da je bio aktivno utvrđenje još za vreme Kelta i Rimljana, iako očuvani ostaci uglavnom datiraju iz 14. veka. Pouzdano se zna da je u vreme kneza Lazara Koznik bio grad u kome je i sam srpski vođa povremeno boravio.
Među zanimljiva srednjovekovna zdanja ubrajaju se i dva značajna manastira. Manastir Drenča nalazi se na pet kilometara od Aleksandrovca, čiji je ktitor monah Dorotej. Najstariji pisani izvor u kojem se pominje manastir jeste Žička povelja iz 1382. godine. Ona je rađena na zelenoj svili i ima voštani pečat, a čuva se na Svetoj Gori. Drugi je manastir Rudenica, koji je izgrađen posle Kosovske bitke u vreme despota Stefana, oko 1410. godine. Zadužbina je vlastelina Vukašina i njegove supruge Vukosave.
Muzej vinarstva
Muzej vinarstva i vinogradarstva smešten je u starom vinskom podrumu Poljoprivredne škole u Aleksandrovcu, zgradi koja je podignuta 1924. u provansalskom stilu. Ovo zdanje od 2000. godine skuplja, naučno obrađuje, publikuje, čuva predmete, ilustruje bavljenje vinarstvom kroz vekove, kako u Župi, tako i u čitavoj Srbiji.
Fotografije: Turistička organizacija Aleksandrovca
Piše: Danijela Ćirović
