Svaki turista koja želi da osim Niša, njegove lepote i kulturno istorijskih znamenitosti,upozna i okolinu ovog drevnog grada, može da poseti izuzetno arheološko nalazište koje datira od 6000 godina pre nove ere.
Humska čuka, kod sela Hum nalazi se osam kilometara severozapadno od Niša i predstavlja arheološko nalazište, sa ostacima praistorijskog naselja. Na ovom lokalitetu pronađene su posude, oruđe i oružje od zemlje, kostiju i kamena iz perioda od 6000 godina pre nove ere, kao i četiri dečija groba iz kasne antike.
Otkriveni su fragmenti dve različite keramičke posude koji su pronađeni u okviru jedne kuće, koja potiče između 38. i 40. veka pre nove ere. Na tim posudama grafitom su nacrtani geometrijski oblici. Crtež žene u pokretu, naslikan crvenom mineralnom bojom sačuvan je do danas.
U ostacima jedne od kuća, pronađeno je bakarno dleto težine 90 grama, sa keramikama i drugim nalazima kao i više životinjskih kostiju iz perioda od 4300 godine pre nove ere. Na ovaj način ukrašena keramika pronađena je i u nekropolama u Bugarskoj, Grčkoj i Rumuniji ali su otkrića kod Humske čuke među najstarijim.
Sama pozicija lokaliteta Humska čuka, uzvišenje, prirodno utvrđenje, ukazivala je da se sa nje lako kontrolisala Niška kotlina, sve od Sićevačke klisure na istoku, pa do ulaza u Leskovačku kotlinu na zapadu. Arheološko nalazište je od 1949. godine pod zaštitom države, a 1979. godine proglašeno je za kulturno dobro od velike vrednosti.
Arheološka iskopavanja se vrše pod organizacijom Narodnog muzeja u Nišu, Arheološkog instituta u Beogradu i Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu. Humska čuka, kao praistorijsko naselje, zajedno sa praistorijskim naseljem na Bubnju predstavljaju Bubanjsko-humsku grupu prelaznog perioda, iz kamenog u metalno doba.
Bubanj je praistorijsko nalazište kod gradskog naselja Deveti maj, blizu Niša i pripada neolitskom periodu, odnosno Bubanj-humskoj kulturnoj grupi, koja je i dobila naziv po dva najznačajnija nalazišta, nosioca ove kulture. Najstariji slojevi na lokalitetu Bubanj pripadaju periodu od 5800. do 5500. godine pre nove ere, odnosno srednjem neolitu.
Brdo Bubanj smešteno je na mestu starog ušća Nišave u Južnu Moravu. Sa njega je tokom bakarnog doba kontrolisano najvažnije razmeđe puteva u ovom delu Evrope kroz mnoge vekove.
Do danas, otkopano je 30 kulturnih slojeva bronzanog doba i mlađeg bakarnog doba. Ukupna debljina kulturnog sloja iznosi tri metra. Lokalitet je dosta oštećen prilikom izgradnje auto-puta Beograd-Niš. Sačuvana je površina od oko 100 kvadratnih metara.
Milutin Garašanin, arheolog, nekadašnji potpredsednik Međunarodne unije za proučavanje jugoistočne Evrope pri UNESKO-u, prvi je publikovao rezultate istraživanja na Bubnju i to na Trećem međunarodnom kongresu u Cirihu, sredinom 20. veka. Na lokalitetu su otkriveni i grobovi koji pripadaju srednjovekovnom periodu.
Arheološko nalazište je pod zaštitom države od 1954. godine.
Piše: Elizabeta Vojinović
