Mesne zajednice ili mesna samouprava, njeno očuvanje i unapređenje nije predmet bavljenja političkih stranaka.
Ovo je pokazalo istraživanje zastupljenosti lokalne i mesne samouprave u programima političkih partija u Srbiji koje je sprovela Grupa za konceptualnu politiku iz Novog Sada.
Istraživanje ovog nevladinog udruženja koje se godinama zalaže za očuvanje mesne zajednice kao autentičnog, građanskog i demokratskog političkog prostora, pokazuje da demokratske vrednosti samoupravljanja, nesposrednog učešća građana i decentralizacije nisu nešto što većina partija smatra važnim, s obzirom da za njih uglavnom nema mesta u stranačkim programima.
Navodi se da to ne sprečava stranke da učestvuju na izborima za članove saveta mesnih zajednica decenijama unazad i da na taj način izjednačavaju prostor mesne samouprave, organizacije građana i civilnog društva sa još jednim nivoom vlasti koju treba osvojiti, dok politička prava građana na samoupravu postaju samo kolateralna šteta partijskih ambicija.
Drugim rečima, mesna samouprava i mesne zajednice, koje su i dalje statutima određene kao organizacije građana, partije ne vide kao prostor za neposredno, dakle direktno, nereprezentativno i stalno prisustvo građana u prostoru politike
Navodeći primer angažovanja građana prilikom izbora u pojedinim mesnim zajednicama u Novom Sadu 2021. godine, Grupa je navela da se nakon završetka tih izbora interesovanje građana za njih opalo, što znači da nije bilo ni pojedinačnih ni organizovanih akcija ljudi vezanih za njih.
Građani se proglašavaju opozicijom i kad nisu partijski organizovani.
I sami građani, i pored angažmana u lokalnoj sredini, još uvek nisu prepoznali i prihvatili sve potencijale mesne zajednice, niti su upoznati sa mogućnostima da na neposredan način, a ne samo kroz parlamentarno-partijsku politiku, ostvare svoja prava, zaključila je Grupa za konceptualnu politiku.
Predlozi za očuvanje za građanskog karaktera mesne zajednice
Grupa za konceptualnu politiku je u svojoj publikaciji predložila mere za očuvanje građanskog karaktera mesne zajednice. To je formulisala to kroz tri vrste predloga: predlog za zakonske i ustavne promene, predlog za političke stranke i organizacije civilnog društva.
ODLUKE DONOSE GRAĐANI, SAVET IH SAMO IZVRŠAVA
Smatraju da zakonom treba regulisati zbor građana kao primarni način donošenja odluka, dok bi savet mesne zajednice imao samo izvršnu ulogu. Drugim rečima, Savet treba da ima mandat zbora građana.
Zalaže se za vraćanje kategorije mesne samouprave u Ustav Republike Srbije. Po njima potrebno je rekonstruisanje delove Ustava koji uređuju decentralizaciju državne uprave u cilju jačanja samostalnosti lokalne samouprave.
Potrebno je staviti van snage Odluke o mesnim zajednicama i izmeniti Uputstva za sprovođenje izbora za savete mesnih zajednica. Grupa za konceptualnu politiku zalaže se i za naglašavanje neposrednog učešća građana u procesima upravljanja i odlučivanja u mesnim zajednicama kroz zborove građana, referendum, građanske inicijative i samodoprinos.
Od političkih stranaka traže da se javno obavežu i jasno iskažu stav svoje političke stranke da su izbori za mesne zajednice građanski a ne stranački, i da ubuduće stranka neće izlaziti na ove izbore niti će stranački mobilisati ljude da na njih izađu kao kandidati. Da će uneti u program političke stranke sadržaj koji se tiče mesnih zajednica kao organizacija građana, i kojim se podstiče i ohrabruje neposredno učešće građana i poštuju izbori za savete mesnih zajednica kao građanski izbori. Da će se pridružiti procesu i akcijama zagovaranja za očuvanje građanskog karaktera mesne samouprave potpisivanjem zajedničkog memoranduma.
Organizacijama civilnog društva se predlaže da se pridruže procesu i akcijama zagovaranja za očuvanje građanskog karaktera mesne samouprave potpisivanjem zajedničkog memoranduma, i da usklade deo svojih projektnih aktivnosti zajedničkom političkom cilju i učiniti ovaj proces zagovaranja održivim.
Istorijat mesnih zajednica
Ustavom Republike Srbije iz 1963. godine uvedene su mesne zajednice kao samoupravne zajednice građana seoskih i gradskih naselja.
Ustav SFRJ iz 1974. godine još više podiže značaj mesne zajednice i proširuje njena ovlašćenja i ulogu. Mesna zajednica postaje osnovna samoupravna jedinica i obavezni konstitutivni element u opštini.
BUDŽET U SKLADU SA NADLEŽNOSTIMA
Građani su u mesnim zajednicama odlučivali na zborovima, putem referenduma, preko delegata u skupštini opštine i u savetu mesne zajednice. Tadašnje mesne zajednice imale su, shodno svojim velikim nadležnostima i svoje budžete koji su se punili iz dela poreza na zarade, odnosno doprinosa iz ličnih dohodaka, a važnu ulogu su imali i samodoprinosi kojima su građani svojom voljom izdvajali dodatna sredstva iz svojih dohodaka radi izgradnje potrebnih javnih objekata ili finansiranja zajedničkih potreba.
Svi radni ljudi i građani u naseljenim mestima bili su dužni da se organizuju u mesne zajednice. Bilo je to vreme kada su mesne zajednice imale važnu ulogu u urbanističkom planiranju, izgradnji infrastrukture, komunalnim delatnostima, obrazovanju, kulturi, razvoju male privrede, poljoprivrede i zanatstva.
Bilo je to vreme intenzivne izgradnje infrastrukture i unapređivanja uslova života u selima i naseljima što je u velikoj meri bilo posledica decentralizovanog sistema u kojem su mesne zajednice bile osnovna ćelija organizovanja.
Devedesete – početak kraja mesnih zajednica
Ustavom iz 1990. godine sistem je promenjen, a mesne zajednice i formalno počinju da gube svoj značaj i svoje nadležnosti. Ukidanjem društvene svojine, zakonom iz 1995. godine sva društvena, odnosno javna imovina postaje imovina Republike Srbije, a zakonom o lokalnoj samoupravi iz 1999. godine sistem se dodatno centralizuje.
Po danas važećim zakonima, mesna zajednica predstavlja poseban nivo organizacije koji nije nivo jedinica lokalne samouprave, već predstavlja nivo niži od toga, način na koji se jedinice lokalne samouprave dalje dele i organizuju po selima i naseljima.
Mesne zajednice imaju status pravnog lica i opština im može poveriti vršenje nekih poslova iz svog izvornog delokruga.
Poslednjih decenija, u periodu tranzicije, uloga mesnih zajednica i mesne samouprave u velikoj meri je zapostavljena i obesmišljena. Postoji široko rasprostranjeno shvatanje da je mesna samouprava ostatak sistema samoupravljanja i da za nju nema mesta u današnje vreme.
U pitanju je međutim, važan nivo lokalne organizacije i samoorganizovanja građana kakav postoji u gotovo svim zemljama i koji bi bilo poželjno reafirmisati i urediti kao značajan za razvoj demokratije u društvu i neophodan za povećanje učešća i zainteresovanosti građana za lokalne probleme i njihovo rešavanje.
Mesne zajednice mogle bi i danas da imaju mnogo značajniju ulogu u vođenju poslova lokalne samouprave, i to ne samo u organizovanju zborova građana i pokretanju građanskih inicijativa. Građanske inicijative, referendumi i zborovi građana predstavljaju važne oblike neposrednog učešća građana u obavljanju poslova grada i opštine i kao takvi su predviđeni i regulisani Zakonom i Statutom.
