„Da bi država imala službenike sebe dostojne, ona ih treba najpre obrazovati“
francuski premijer Mišel Debre
U Evropskoj uniji postoje različiti modeli obuka javnih službenika –od tradicionalnog sistema škola za državnu upravu, do kombinovanog metoda uzajamnog priznavanja stručnog usavršavanja i doškolovavanja sa sistemom neformalnih obuka.
Specijalizovani fakulteti i visokoškolske ustanove posvećene isključivo školovanju kadrova za javnu upravu nisu česti u praksi, ali primere imamo u Italiji, Francuskoj i Nemačkoj.
Proces stručnog usavršavanja državnih službenika u Italiji sprovodi Viša škola za državnu upravu koja je osnovana 1957. godine sa ciljem da vrši aktivnosti treninga državnih službenika. Treninzi državnih službenika se obavljaju kroz tri sektora: Sektor za pravno-upravne nauke, Sektor za menadžment i ekonomiju i Sektor za istorijske, političke i sociološke nauke. Predavači se angažuju iz reda redovnih i vanrednih akademskih profesora. Pored aktivnosti treninga državnih službenika, Škola je zadužena i za uvođenje u posao pripravnika i to sprovođenjem devetomesečnog programa obuke.
Po završetku obuke, pripravnici su obavezni da polože ispit i u zavisnosti od tih rezultata raspoređuju se na odgovarajuća radna mesta u različitim ministarstvima. Škola realizuje i šestomesečne kurseve za regionalnu i lokalnu upravu koji su slični programu koji se sprovodi za centralnu administraciju. Time se kreira homogena administrativna struktura javnih službenika. Četvrta važna aktivnost ove ustanove je sprovođenje kurseva koji su namenjeni pripremi kandidata koji konkurišu za mesta na višim rukovodećim nivoima.
Problematika i pitanje stručnog usavršavanja javnih službenika je, najpre bio trend, a već više od 10 godina nezaobilazan element kojim se procenjuje i ocenjuje delotvornost javne uprave u zemljama Evropske unije i u našem regionu.
Sam proces osmišljavanja varijanti kontinuiranog stručnog usavršavanja javnih službenika je dugotrajan proces, koji iziskuje puno truda, finansijskih sredstava, institucionalno organizovanje kao i druge resure (ljudskih i materijalno-tehničkih), te se kao takav nalazi u brojnim strateškim dokumentima modernih država, naglasio je za Portal Naša mesta prof. dr Igor Vukonjanski, koji se bavio komparacijom stručnog usavršavanja državnih službenika u Srbiji i odabranim zemljama.
Ono što se menja, dodao je, su oblasti i teme stručnog usavršavanja, budući da su ta dva elementa direktno povezana s jedne strane sa stvarnim potrebama javne uprave i građana, a sa druge strane sa potrebama samih javnih službenika i njihovih rukovodilaca.
Najpoznatija ustanova sa najvećom tradicijom u školovanju činovnika je francuska Nacionalna škola za administraciju – ENA. Ono što posebno karakteriše francusku javnu upravu odnosi se na poseban položaj nekolicine kadrova iz najprestižnijih visokih škola: ENA Ecole Polytechnique u kojima se školuje tri do četiri hiljade visokih činovnika. Neki od osnovnih simbola državne uprave Francuske bili bi: Nacionalna škola za administraciju ENA, Bersi i Ministarstvo obrazovanja.
U Nemačkoj je za stručno usavršavanje državnih službenika zadužena Savezna Akademija za javnu upravu (BAköV) koja je zadužena za trening upravnih kadrova na nivou federacije. Akademija ima univerzitetsku strukturu. Rektora bira Senat Akademije. U školi radi 18 stalnih profesora koji drže približno 70% edukacija. Na lokalnom nivou profesionalni državni službenici višeg ranga edukuju svoje kolege srednjeg nivoa.
Testovi i ispiti za službenike u Češkoj i Španiji
Državni službenici u Češkoj i Španiji se nakon obuka testiraju rezultati stečenog znanja utiču na njihovo napredovanje.
Sistem doživotne edukacije državnih službenika u Češkoj ima za cilj da podrži profesionalni razvoj i napredovanje u karijeri službenika od trenutka kada se zaposle u javnoj upravi, do trenutka kada dostignu rukovodeću poziciju. Obaveze za stručnim usavršavanjem su veće kako je službenik na višem položaju.
U Španiji se polaznici polažu ispite u toku i na kraju treninga. Rezultati ispita su značajni za buduću karijeru službenika. Sertifikati o pohađanju se uzimaju u obzir kada se razmatra unapređenje na pozicije za koje se traži stručnost stečena na treningu.
Obuke sporazum Vlade i sindikata
Pitanje obuke državnih službenika u praksi Norveške regulisano je osnovnim sporazumom koji je zaključen između Vlade i Udruženja sindikata državnih službenika. Pitanje obuka državnih službenika uređeno je tako da su rukovodioci u potpunosti odgovorni za razvoj kompetencija službenika u državnim organima.
Kako ministarstva i državni organi poseduju sopstvene budžete za obuke, to su samostalni u postupku obezbeđivanja izvora obuke. Realizatori obuka su veoma različiti – od mnogobrojnih individualnih trenera i institucija koje sprovode obuke, do Agencije za javnu upravu i elektronsku upravu – DIFI, koja je vodeća institucija zadužena za obuku državnih službenika u Norveškoj.
Dobrovoljnost edukacije
U Austriji su državni službenici deo izvršne vlasti, imaju obavezu unapređivanja kompetencija i obuke koje utiču na razvoj službeničke karijere. Učešće u obuci zasniva se na dobrovoljnosti. Posebna institucija za obuku državne uprave je Austrijska Akademija za javnu upravu osnovana 1976. godine kao vladina institucija za obuke.
VEŠTINE A NE ZNANJE
Osnovno načelo u kreiranju stručnog usavršavanja i obrazovanja državnih službenika u Republici Srbiji može se definisati geslom: „veštine, a ne znanje“. Ovo ukazuje na to da se sticanje znanja i dalje vezuje za institucije obrazovnog sistema – škole i fakulteti, dok se sticanje praktičnih veština državnim službenicima obezbeđuje upravo kroz projekte stručnog osposobljavanja i usavršavanja, navodi Vukonjanski u radu koji se bavi komparacijom stručnog usavršavanja državnih službenika u Srbiji i odabranim zemljama.
U Belgiji su aktivnosti stručnog usavršavanja državnih službenika poverene Generalnom direktoratu za selekciju i trening koji se formacijski nalazi u sastavu Ministarstva za državnu upravu.
Danska je aktivnosti stručnog usavršavanja državnih službenika poverila specijalizovanoj Školi za državnu upravu, koja je odgovorna ministru finansije. Osim nje, postoji i druga državna škola pod nazivom Danska škola za opštinsku upravu koja je odgovorna za edukaciju zaposlenih u gradskim i okružnim organima.
U Rumuniji je učešće državnih službenika u obukama stručnog usavršavanja zasnovano na dobrovoljnoj osnovi. Stručne obuke, treninge i kurseve sprovodi Institut za državnu upravu u Bukureštu. Sve ostale poslove razvoja službeničkog sistema obavlja nacionalna Agencija za državne službenike podređena Ministarstvu za državnu upravu.
Holandija je zemlji koja ima veoma efikasan sistem javne uprave i učešće državnih službenika u obukama je dobrovoljno. Holandski sistem poznaje dve vrste institucija za obuku zaposlenih u državnim institucijama i to: Lokalni instituti za obuku – ROI i Holandska škola za državnu upravu – NSOB.
Obuke zaposlenih u javnoj administraciji Velike Britanije sprovode se u okviru državnih institucija gde rade ili pri Koledžu za državnu upravu.
