U neposrednoj blizini Tvrđave, na Keju Mike Paligorića i Šumatovačke ulice, okrenuta ka reci Nišavi, nalazi se zgrada Okružnog načelstva. Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš je 1972. godine doneo rešenje o zvaničnom proglašenju zgrade starog Načelstva kao spomenika kulture.
Podignuta je kao zgrada koja je svojim položajem, dimenzijama, stilskim karakteristikama i konstrukcijom predstavljala najmonumentalniju, najreprezentativniju javnu građevinu u tadašnjem Nišu. Bila je izgrađena po planovima bečkog arhitekte, čije je ime do danas ostalo nepoznato. Zidana je četiri godine, po oslobođenju od Turaka 1878. godine.
Ova zgrada je značajna, između ostalog, po tome jer se za nju vezuju i brojni važni istorijski događaji. U periodu od 26. jula 1914 do 16. oktobra 1915. u ovoj zgradi je bio smešten kabinet predsednika srpske vlade Nikole Pašića.
U predsedništvu je, kako piše Jovan Ćirić, 28. jula 1914. godine primljen telegram kojim je Austrougarska objavila rat Srbiji, što je istovremeno bio i formalni početak Prvog svetskog rata.
Sa balkona ove zgrade, 1917. godine su tri evropska vladara tadašnjih centralnih sila Nemačke, Austrije i Bugarske, posmatrali poslednju paradu svojih vojnih jedinica, pred njihov veliki poraz u Prvom svetskom ratu.
Po završetku rata, zgrada je i dalje pripadala Okružnom načelstvu kome je, u to vreme, osim niškog, potpadalo još pet srezova.
Danas se u ovom objektu nalaze: Univerzitet, Univerzitetska biblioteka i Regionalna Privredna komora.
Na ulaznom tremu danas stoji očuvana predstava u vidu četiri grba sa simbolima tadašnje kraljevine Srbije.
U središnjoj zoni je i državni grb, izveden u reljefu. Danas je istaknut još i natpis ustanove, „Univerzitet u Nišu “ i njen simbol u vidu bronzane plakete sa reljefom u bronzi.
Zgrada se sastoji od visokog prizemlja i dva sprata, sa osnovom u obliku izduženog trpeza, sa centralno postavljenim dvorištem.
Današnji izgled zgrade datira još od 1935. godine, kada je Niš postao središte Moravske banovine.
Piše: Elizabeta Vojinović
