Pre tačno 70 godina u Varšavi je osnovan Varšavski pakt – vojni savez socijalističkih zemalja Istočne Evrope i Sovjetskog Saveza, koji je tokom Hladnog rata predstavljao protivtežu NATO alijansi. Raspao se 1991. godine, zajedno sa političkim poretkom koji ga je stvorio.
Pre tačno sedam decenija, 14. maja 1955. godine, u Predsedničkoj palati u Varšavi osnovan je Varšavski pakt, zvanično Sporazum o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći. Ovaj vojni savez zemalja Istočnog bloka formiran je kao odgovor na učlanjenje Zapadne Nemačke u NATO i predstavljao je vrhunac geopolitičke polarizacije u doba Hladnog rata.
Pored Sovjetskog Saveza, osnivači su bile: Poljska, Čehoslovačka, Istočna Nemačka, Mađarska, Rumunija, Bugarska i Albanija. Iako je deklarativno proklamovan kao savez jednakih, realnost je pokazala dominantan uticaj Moskve, posebno kroz vojno-političke mehanizme i tzv. Breznjevljevu doktrinu o ograničenom suverenitetu.
Ideologija iznad suvereniteta
Iako je u preambuli Varšavskog pakta stajalo načelo nemešanja u unutrašnje stvari država članica, praksa je ubrzo pokazala suprotno. Intervencije u Mađarskoj 1956. i Čehoslovačkoj 1968. poslužile su za očuvanje „socijalističke stabilnosti“, čak i po cenu vojne sile. U oba slučaja, invazije su pravdane „pozivom zdravih snaga“ unutar tih zemalja.
S druge strane, Albanija se već 1961. godine distancirala, formalno napustivši savez 1968. zbog sve većeg otklona Moskve od Staljinove politike i približavanja zapadnim modelima.
Sistem pod pritiskom: Avganistan i Gorbčovljeva reforma
Kriza sovjetskog sistema produbila se krajem 1970-ih, naročito nakon invazije na Avganistan 1979, koji je postao „sovjetski Vijetnam“. Dolaskom Mihaila Gorbačova, došlo je do reformi koje su preoblikovale unutrašnju i spoljnu politiku SSSR-a.
Gorbačov je 1988. proglasio kraj Brežnjevljeve doktrine, a pad Berlinskog zida 1989. simbolično je označio kraj poretka izgrađenog oko Varšavskog pakta. Do 1990. Istočna Nemačka se ujedinila sa Zapadnom, dok su režimi u zemljama Istočne Evrope brzo pali.
Raspad i nasleđe
Varšavski pakt je raspušten 1. jula 1991. godine u Pragu, a samo nekoliko meseci kasnije prestao je da postoji i Sovjetski Savez. Iako su lideri iz tog vremena tvrdili da je Zapad obećao paralelno gašenje NATO-a – to se nikada nije dogodilo.
Naprotiv, sve bivše članice Varšavskog pakta danas su deo NATO-a, uključujući i tri baltičke zemlje koje su bile deo SSSR-a. Pristupanja su se odvijala između 1999. i 2009. godine, označavajući potpuni geopolitički zaokret Istočne Evrope.
